می گویند پروسه رنگرزی بیش از 3 هزار  سال پیش از میلاد در چین، شروع شده هرچند که دلیل قاطعی در دست نیست. قدیمی‌ترین اسناد از مذهب هندو که در رابطه با رنگرزی‌است، متعلق به ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد میباشد. در آن زمان رنگرزها کالای ابریشمی و پارچه های طلایی زربافت خود را به رنگ‌های گوناگون رنگرزی می‌کردند. از این اسناد تاریخی می‌توان نتیجه گرفت که رنگرزی در آن هنگام یک کار معمول و متداول بوده‌است. عقیده بر این است که این پیشه و صنعت از ایران به مصر منتقل گردیده است.

بوته رنگرزها، که بدون شک امروزه به عنوان گلرنگ شناخته شده در آن دوره برای ایجاد رنگ‌های قرمز و زرد بر روی کالای نساجی به کار می‌رفته‌است. پیرامون ۱۴۵۰ سال پیش از میلاد مصری‌ها به‌طور شگفت‌آوری کالای نساجی را با ساختار ظریفی می‌ساختند و قادر بودند آن‌ها را با رنگ‌های گوناگون رنگرزی کنند. با این حال روش های مختلف رنگرزی موکت یکی از مباحث مهم در تولید آن بوده که در حفظ ظاهر و جلوه موکت در زمان های طولانی مورد توجه بسیاری از افراد بوده است.

تاریخچه رنگرزی در ایران

 رنگرزی در ایران سابقه دیرینه‌ای دارد. پیش از اسلام، به خصوص شواهدی همچون اشاره گزنفون مورخ یونانی، به کارگاه قالی بافی شاهان هخامنشی در شهر سارد مربوط به ۴۰۰ سال قبل از میلاد و نوشته‌هایی درباره قالی ارغوانی رنگ، روی قبر کوروش و کهن‌ترین اثر دارای گره ایران، که تا به حال نخستین نمونه قالی ایران محسوب شده و توسط پروفسور رودنگر در مغولستان در ناحیه‌ای به نام پازیریک کشف شده‌است، وجود هنر قالی بافی و به پیرو آن صنعت رنگرزی را از آغاز تاریخ ایران باستان به صورت هنری ارزنده و تکامل یافته در منطقه قطعی می‌سازد.

امروز چیزی که بسیار باب شده است و بسیار نیز حائز اهمیت میباشد رنگرزی موکت به روش های مختلف میباشد. روش های رنگرزی به روش تولید موکت و الیاف بکار رفته (طبیعی یا مصنوعی بودنش و نوع آن) در موکت وابسته میباشد. به طوری که هر کدام از موکت ها به سبک متفاوتی تولید و رنگرزی می شود. وقتی برای خرید موکت به فروشگاه مراجعه می کنید این اطلاعات در تصمیم گیری کمک تان می کند. برای مثال موکت آمفی تئاتر یا سالن های کنفرانس به دلیل تردد زیاد در معرض سایش هستند و می بایست به شیوه ای رنگ آمیزی شوند که دارای رنگ ثابت و کامل باشند. بنابراین مکان مورد استفاده از موکت ، در تعیین روش رنگرزی بسیار حائز اهمیت میباشد. موضوع دیگر مربوط به قیمت موکت است که ارتباط مستقیم با متریال اولیه، نوع بافت و نحوه رنگ آمیزی دارد. برخی از شیوه های رنگرزی هزینه زیادی دارند و احتمال افزایش قیمت وجود دارد.

از این رو برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با رنگرزی الیاف موکت ها در روش هایی که در ادامه برایتان بازگو میکنیم با مای دکوری همراه باشید.

به طور کلی و از نظر فنی دو نوع رنگ دادن به موکت وجود دارد

• قبل از بافت

• بعد از بافت

رنگرزی قبل از بافت موکت

این نوع رنگرزی به رنگرزی Pre Dyein  نیز معروف میباشد. در این روش ، الیاف مورد استفاده در موکت قبل از بافت موکت ، رنگرزی می شوند. در واقع ، در بافت موکت از الیاف رنگرزی شده با توجه به طرح نهایی موکت استفاده می شود. در این روش ، دیگر نیازی به رنگ کردن موکت بعد از تولید نیست. این روش رنگرزی موکت ، باتوجه به نوع انتقال رنگ به الیاف می تواند به یکی از روش های زیر انجام شود:

• رنگرزی با پلیمر مذاب (Solution Dyeing)

یکی از بهترین روش های رنگرزی موکت روش رنگرزی Solution میباشد چرا که در این روش، رنگ به همه جای الیاف مانند قسمت مرکزی و مغز آن نفوذ می کند و باعث میشود تا ساییدگی و لایه برداری الیاف ، تغییر رنگ در الیاف ایجاد نکند. از این روش رنگرزی برای رنگ کردن الیاف مصنوعی مانند نایلون تریکستا و پلی اتیلن استفاده می شود. در این روش رنگدانه ها با نوعی پلیمر مذاب مخلوط می شوند و بعد از اکسترود، الیاف تولید می شوند. در واقع ، الیاف های خام با پلیمرهای مذاب مخلوط شده و همه قسمت های الیاف به خوبی و یکدست رنگ می شوند. یکنواختی کامل رنگ بر روی موکت ، مقاومت بالا نسبت به رنگ پریدگی ، مقاومت بالا در برابر UV ، افزایش مقاومت در برابر لکه و تمیز شدن راحت الیاف از جمله مزایای این روش رنگرزی می باشد.

• رنگرزی در حمام رنگ (Stock Dyeing)

در این روش رنگرزی الیاف ، تحت دما و فشار کنترل شده در داخل یک حمام رنگ قرار می گیرد که منجر میشود رنگ به داخل الیاف نفوذ می کند و  بیشتر برای رنگ کردن الیاف های مثل برخی از نایلون ها ، پشم و پلی استر استفاده می شود. از معایب این روش پایداری کم رنگ نسبت به رنگرزی با پلیمر مذاب است. در نتیجه زودتر دچار محو شدگی رنگ و سفید شدن رنگ می شوند.

• ·         رنگرزی در دیگ بخار(Skein Dyeing)

این روش رنگرزی موکت ، یک روش سنتی برای رنگرزی موکت است. در روش Skein Dyeing نخ ها داخل دیگ پر از رنگ قرار می گیرند تا رنگ به داخل نخ ها جذب شود. در واقع در این روش ، رنگ تمام سلول های فیبر را پر می کند. به طوری که با چشم غیر مسلح ، رنگ به صورت یکنواخت بر روی الیاف قرار می گیرد. در زمان های قدیم از این روش برای رنگ کردن نخ قالی ابریشم و نخ پشم استفاده می شد و امروزه برای رنگ کردن الیاف موکت استفاده می شود. از جمله معایب این روش رنگرزی ، افزایش لکه پذیری سریع موکت است که به دلیل خالی بودن برخی از سلول های فیبر از رنگ می باشد. راحتی و در دسترس بودن از مزایای این روش است.

رنگرزی موضعی(Space Dyeing)

در این روش رنگرزی موکت ، رنگ ها به صورت موضعی و غیر یکنواخت روی الیاف موکت قرار می گیرند. روش Space Dyeing ، در تولید موکت هایی که از لحاظ رنگی دارای الگوی یکنواختی نیستند ، استفاد می شود. برای رنگ کردن موکت های از جنس مولتی پلی رنگ از این شیوه استفاده می شود. الیاف رنگرزی شده با این روش رنگرزی ، دارای حداقل ۳ زمینه رنگی متفاوت می باشد.

رنگرزی بعد از بافت موکت

در این روش ابتدا کار بافت موکت به پایان می رسد ، سپس موکت رنگرزی می شود. الیاف بکار رفته برای بافت موکت در این روش ، خام و بدون رنگ می باشد. رنگرزی موکت ها به شیوه Post Dyeing یا به عبارت دیگر بعد از بافت، به شیوه های زیر انجام می گیرد:

رنگرزی موکت به روش Yarn Dyed

در این روش از روش های مختلف رنگرزی انواع موکت الیاف ابتدا تولید، سپس رنگرزی شده و در آخر بافته می شوند. مقاومت در برابر تغییر رنگ در این روش بسیار بالاست و در طول سال های متوالی موکت تغییر رنگ نمیدهد.

رنگرزی موکت به روش Piece Dyed یا تکه ای

در روش رنگرزی تکه ای الیاف موکت پس از اینکه تولید شد به صورت یکنواخت و یک رنگ بافته شده که بعد از تولید موکت با دستگاه های مخصوص، قسمت هایی از موکت رنگ می شود.

رنگرزی موکت به روش print یا چاپی

در این روش از روش های مختلف رنگرزی، پس از تولید موکت روی الیاف طرح و رنگ چاپ می شود و در این حالت امکان ایجاد طرحهای مختلفی بر روی موکت وجود دارد ولی در هنگام تمیز کردن و نگهداری از موکت بایستی از موادتمیز کننده مشخص شده توسط شرکت تولید کننده استفاده گردد. در صورت عدم آگاهی از شرایط نگهداری، تغییر رنگ در این روش نسبت به روش های دیگر بیشتر خواهد بود. همچنین در این شیوه از دستگاه پرینت برای رنگ آمیزی موکت پس از بافت استفاده می شود. شیوه کار شباهت زیادی به پرینت های کاغذی دارد. به این صورت که هر طرح و رنگی را می توان پس از اتمام پروسه بافت روی موکت اجرا کرد. به دلیل سهولت و سرعت اجرا، روش چاپ از رایج ترین انواع رنگرزی در روی موکت به حساب می آید. محدودیتی در اجرای رنگ ها نیست و تنوع طراحی نیز بسیار زیاد است. البته معایب این شیوه نیز کم نیست. از جمله اینکه با توجه به عدم نفوذ رنگ به تام الیاف، رنگ پذیری کامل نیست و اغلب قسمت زیره و پایین الیاف، بدون رنگ باقی می ماند.

روش های دیگری نیز برای رنگرزی موکت به کار گرفته می شود که به دلیل اینکه زیاد رایج نیست از ذکر آن خودداری شد. همانطور که مشخص است هر کدام از این شیوه ها دارای مزایا و معایبی هستند.

رنگرزی سنتی

 رنگرزی سنتی با وجود تفاوت‌هایی که در مناطق مختلف دارد، دارای فرمولی مشخص است. ابریشم یا یشمی که با مواد گیاهی رنگرزی می‌شود از نوعی جذابیت و زیبایی برخوردار‌ است‌ که‌ به مرور زمان و در‌ اثر‌ استفاده‌ و قرار گرفتن در معرض نور، مواد قلیایی و دیگر فرایندها نه‌تنها ارزش آن کاسته نمی‌شود، بلکه به ثبات و درخشندگی آن نیز‌ افزوده‌ می‌شود. رنگرزی طبیعی، حاصل‌ رنگرزی‌ با گیاهان، برخی حشرات و مواد کانی می‌باشد که به روش‌های‌ گوناگون استخراج شده و در رنگرزی به‌کار گرفته می‌شوند، ازجمله این رنگزاها می‌توان به روناس، قرمز دانه، اسپرک، نیل، وسمه، پوست بعضی‌ از‌ میوه‌ها، چای‌ و قهوه اشاره کرد.

رنگرزی شیمیایی

بعضی رنگرزان معتقدند که رنگ شیمیایی خوب هم که باشد، بالاخره می‌پرد و بی‌حال می‌شود. رنگ کردن با رنگ شیمیایی مثل بزک‌کردن می‌ماند اما رنگ‌های طبیعی هر چه بمانند و پا بخورند، شفاف‌تر می‌شوند و رنگشان رو می‌آید. البته با وجود رویکرد نوین به استفاده از رنگزای طبیعی هنوز به دليل وجود مشكلات و محدودیت هایی، استفاده از رنگزاهای طبيعی به جای رنگ های شیمیایی در عمل توسعه چشمگیری نداشته است. با توجه به نظر کارشناسان موکت، رنگ های شیمیایی باعث متزلزل شدن جایگاه موکت و فرش در بازارهای جهانی شده است، قضاوت های گوناگونی پیرامون استفاده و یا عدم استفاده از رنگ های شیمیایی در فرش و موکت صورت می گیرد که قابل بحث و بررسی هستند.